Levensbestendige woning vol installatiewerk

Het levensloopbestendig maken van bestaande woningen is een big business, die veel installatiebedrijven nog moeten (h)erkennen. In Delft is onder de projectnaam ‘Wel Thuis’ een concept en een voorbeeldwoning ontwikkeld. De galerijflat uit de jaren ’70, herbergt de tegenwoordige standaard op het gebied van aangepast woningen. Absoluut niet high-tech, maar techniek- en budgetbewust ingericht. Want, zo zeggen de initiatiefnemers Uneto-VNI, zorginstellingen Pieter van Foreest, de gemeente Delft, woningbouwcorporaties Vestia en Vidomes en opleidingsfonds OTIB; het is geen huis van de toekomst, maar een galerijflat van vandaag de dag. De crux zit hem vooral in een doelgroepgerichte, integrale aanpak, waarbij de installateur niet langer aan het eind van de voedselketen bungelt, maar van meet af partner is in een bouwteam.

Chronisch

Vooral woningcorporaties zien brood in het conceptmatig aanpakken van de enorme woningvoorraad aan sociale woningbouw en flats uit het laatste kwart van de vorige eeuw. Niet alleen slaat de vergrijzing toe, ook de zorg staat qua kosten en gebrek aan handjes onder druk. De komende jaren zullen mensen langer op zichzelf blijven wonen, en meer in (bestaande) woningen en appartementen; een groep woningen die óók een hot item is op het gebied van verduurzaming. Bewoners willen voorbereid zijn, maar nog niet in een ziekenhuissfeer vertoeven. Zoals onderzoeker Freek Bomhof van TNO het verwoord: “Een rolstoelbeugel kan ook een stigmatiserende installatie zijn. Men wil comfort, veiligheid en zorg, maar zonder te verhuizen. ”

Toch ontbrak een duidelijk onderzoek naar wensen en behoeften van de ‘grijze massa’. Bomhof bracht namens TNO deze groep in kaart. Hij ontwierp een stappenplan voor het inrichten van een levensloopgeschikte woning. “Nederland heeft 5,2 miljoen vitale 50-plussers. Bijna de helft van de 65-plussers heeft geen chronische ziekte, en het leeuwendeel wil niet verhuizen. Deze groep wil zich echter wel voorbereiden op ongemakken, zoals mobiliteit (rollator, rolstoel), COPD (luchtwegen), visuele handicaps of dementie.” De vraag naar energiebesparing in combinatie met domotica voor het middensegment gaat groeien, voorspelt Bomhof, en daar moet de branche zich van bewust zijn. Omdat woningcorporaties graag integraal renoveren, is voorbereiding op aanpassing net zo belangrijk als de aanpassing zelf.

De corporaties zijn juist op zoek naar methodes die eenvoudig te beheren en onderhouden zijn, die modulair zijn, betrouwbaar, gebruiksvriendelijk, duurzaam en budgetvriendelijk. “Uit oogpunt van budget en techniek kunnen draadloze alarmsystemen wenselijk zijn. Maar een corporatie wil niet aan de lopende band batterijen vervangen”, illustreert Bomhof.

TNO bracht ook de beschikbare technieken en criteria in kaart. Op het gebied van domotica geldt dat ze uniform toepasbaar zijn, internetgebaseerd, open standaarden hebben (fabrikantonafhankelijk) en centraal te beheren zijn. Maar ook producten van aangepast deurbeslag tot sensoren, verlichting, keukens en sanitair zijn fabrikantonafhankelijk meegenomen. Dit levert een spreadsheet op op basis waarvan een gedetailleerd ontwerp op maat voor een woning kan worden gemaakt, met de beperkingen en wensen van de bewoners als leidraad. Dit online beschikbare stukje gereedschap (zie kader) geeft vooral een systematisch overzicht, waaraan eenvoudig budgetten en producten kunnen worden gekoppeld. “Alle partners in de bouwketen hebben dus snel, eenvoudig en effectief inzicht in mogelijkheden, werkzaamheden en kosten”, zegt Bomhof. “Een installateur die het ene jaar komt voor een toegangsysteem, en een jaar later voor een alarmsysteem, zou in een traditionele situatie dubbel werk moeten doen.”

Voorbeeldwoning

De voorbeeldwoning Wel Thuis laat zien hoe eenvoudig het is om een bestaande woning levensloopgeschikt te maken. De gehanteerde aanpak is toepasbaar op de meer dan een half miljoen galerijwoningen uit de jaren zestig en zeventig, die in het beheer zijn van woningbouwcorporaties. Dat is mogelijk dankzij het keuzemodel van TNO, dat uitgaat van de behoeften van de toekomstige bewoner. De technische aanpassingen in de woning zijn afhankelijk van de gezondheidstoestand van de bewoners. Te denken valt bijvoorbeeld aan een zorgoproepsysteem, inloop- of inroldouche, aangepast toilet, personenalarmering, slipvaste vloeren of een in hoogte verstelbare keuken. Maar ook verlichting met aanwezigheidsdetectie, automatische bediening van gordijnen, zonwering en ventilatie en binnendeuren die automatisch openen, kunnen ervoor zorgen dat iemand langer zelfstandig kan blijven wonen.

Modulair

“Wanneer al deze maatregelen modulair zijn toe te passen, kunnen corporaties bij mutaties snel en doelmatig handelen”, illustreert Bomhof. Dit betekent dus dat tijdens grootschalige renovaties woningen voorbereid kunnen worden op toekomstige aanpassingen. In de praktijk betekent dit bijvoorbeeld de aanleg van loze leidingen, en het (her)positioneren van het toilet zodat deze op termijn bij de badkamer getrokken kan worden. “Als een bouwpartner, of dat nu een installateur of aannemer is, in zijn adviserende rol de lead kan nemen in dergelijke projecten, kan het hard gaan”, zegt Peter Helmink, die namens Uneto-VNI bij het project betrokken is. “De integrale aanpak is echt nodig om deze markt in beweging te krijgen.”

Tien trends

TNO formuleerde 10 woontrends voor deze doelgroep. Met name trend 1, 5, 7 en 10 raken de installatiebranche direct, en zijn van grotere invloed geweest op het onderzoek.