Door experts wordt het al snel gezien als een logische bijkomstigheid. Je hebt altijd de early adopters die profiteren van gunstige regelingen en daarna de early majority die nog een een graantje meepikken. Dit lijkt bijna een wetmatigheid te zijn bij veranderingen. Toch kleeft er aan deze manier van werken een groot nadeel: een groot deel van de achterblijvers profiteert niet of gaat er financieel op achteruit. Dit niet perse omdat deze groep niet wil veranderen, maar simpelweg het geld er niet voor heeft.
Wie profiteert van klimaatbeleid en subsidies?
Even een stap terug. Wie profiteert nu eigenlijk van het Klimaatbeleid? Studies van de CE Delft laten zien dat 80 procent van de klimaatsubsidies terecht komen bij ‘rijkere’ huishoudens. De 20 procent aan subsidies die landen bij armere huishoudens komen hier terecht via de woningcorporaties. Dezelfde groep die al 2 miljard aan verhuurderheffing betaald en vennootschapsbelasting. Die 20 procent kan je grotendeels als een sigaar uit eigen doos beschouwen. De 80 procent van de subsidies die naar rijkere huishoudens gaan, bestaan uit de salderingsregeling voor zonne-energie, subsidies voor verduurzamen van je eigen huis en elektrische auto’s.
Daarbij komt dat huishoudens met minder inkomsten verhoudingsgewijs meer betalen voor het Klimaatbeleid. Je begrijpt de kritiek op dergelijke subsidies. De voornaamste reden dat huishoudens met minder geld meer betalen voor het Klimaatbeleid, is omdat deze groep verhoudingsgewijs meer kwijt is aan vaste lasten. En deze vaste lasten gaan stijgen. Bijvoorbeeld de belasting op aardgas moet stapsgewijs verhoogd worden tot aan 2026. Tegelijkertijd wordt de belasting op elektriciteit verlaagd om huishoudens te bewegen om over te stappen op elektrische alternatieven zoals: de warmtepomp of elektrisch koken.
Is ongelijkheid een logisch onderdeel van energietransities?
Voor een deel is ongelijkheid een wetmatigheid van energietransities. Zowel bij de overgang op biomassa naar kolen en later de overgang van kolen naar aardgas in Nederland laten zien dat huishoudens met meer vermogen meer profiteerden. Zo was het gebruik van aardgas verhoudingsgewijs goedkoper hoe meer je ervan gebruikte. Dit maakt dat de huishoudens die het zich konden veroorloven de eerste aardgashaarden aan te schaffen profiteerde. Zeker bij het gebruik van centrale verwarming werd dit verschil nog groter.
In onze energietransitie is dit verschil nog duidelijker te zien. Zo geven bijvoorbeeld zonnepanelen een aantrekkelijk rendement op de investering, omdat de Rijksoverheid de opwekking eigenlijk subsidieert. Alleen net als geld lenen geld kost, kost het ook geld om te kunnen profiteren van een investering. Dezelfde trend is zichtbaar bij woningverbetering als geheel en de introductie van nieuwe installaties zoals de (hybride) warmtepomp. Zo woont bijvoorbeeld zo’n 58 procent van de Nederlanders met het laagste inkomen in een huis met enkel glas.
Dit betekent niet dat ongelijkheid geen ‘functie’ heeft. Het is de afname van nieuwe producten zoals zonnepanelen en warmtepompen door de rijkere doelgroep die mogelijk prijzen kan drukken. Dit maakt deze producten weer beschikbaar voor de doelgroep met een kleinere portemonnee. Het succes van aardgas in de jaren 60 lag samen met deze steeds ‘inclusievere’ energiebron. Daarbij stegen de lonen ook sterk, meer Nederlanders konden zo profiteren van de laatste technische snufjes.
Een inclusieve energietransitie door innovatie?
Energietransities van het verleden laten zien dat een groeiende welvaart en slimme innovaties uiteindelijk ook huishoudens met een kleine portemonnee kunnen bedienen. Centrale verwarming is bijvoorbeeld in bijna ieder huishouden te vinden en is geen statussymbool voor de rijken. De acties van woningcorporaties om zonnepanelen op hun vastgoed te plaatsen maakt ook dat bewoners met minder vermogen kunnen profiteren.
Toch zie ik eenzelfde beweging nog niet terug in de bredere woningverbetering en vooral het thema aardgasvrij. Ik wil deze blog dan ook eindigen met een oproep. Wat denken jullie dat nodig is om aardgasvrij betaalbaar en van toegevoegde waarde te maken voor alle doelgroepen in Nederland?
