De installatiesector komt nu op gang richting energieneutraal bouwen, met de wind van het klimaatakkoord in de zeilen. Bij de ‘Van het gas los’-maatregelen voeren standalone installatietechnische oplossingen, het simpelweg vervangen van het ene door het andere toestel, als vanouds de boventoon. Daarmee spannen we het paard achter de wagen.
Kracht van combinatie
In de eerste all-electric-woningrenovatie van dé circulaire voorbeeldwoning van European Green Capital Nijmegen is de gasketel vervangen door een elektrische boiler voor verwarming en tapwater. Dit schept de toekomstige bewoner op met een ruime verdubbeling van de energiekosten! De nauwelijks geïsoleerde, niet luchtdichte vloer en gevels, maar vooral de ventilatieroosters in de HR-beglaasde kozijnen doen in de winter afbreuk aan enige comfortbeleving. Jammer van alle duur ingekochte kWh-tjes. Helaas zijn de beschaduwde daken van deze woning ook nog eens ongeschikt voor eigen opwekking door pv. Dit valt bij mij onder de categorie asociale bouwexperimenten.
Volgens Maurice Rebel in de Whitepaper ‘Gasloos wonen als gouden standaard‘ over all-electric realisaties van wijken, zal ‘de kracht van combinatie hoge ogen gooien: goede isolatie, zodat de duurzame energie die we opwekken niet door de schil naar buiten vliegt.’ Bij renovaties van de bestaande woningvoorraad van vóór 1990 is Trias Energetica, een echte Nederlandse uitvinding, dé aangewezen route om energieneutraal bouwen duurzaam, comfortabel en vooral betaalbaar te maken.
De uitdaging van wijkaanpak volgens Trias Energetica met integrale schilrenovatie is gigantisch. Dit vereist een haast niet op te brengen inzet van materiaal, menskracht en ontwerp- en denkproces aan de voorkant om het goed te doen. Dat men snel geneigd is om dan maar pleisters te plakken is ergens wel begrijpelijk: Een gasketel vervangen door een warmtepomp in een nauwelijks geïsoleerde woning en wel wat pv op het dak te leggen lijkt voor het woningbestand een goede oplossing richting ‘energieneutraal’.
Winters zonder fossiele brandstof
Wie een beetje verder durft te kijken ziet het funeste aan deze ‘short-cut’. Deze aanpak verschuift namelijk het probleem simpelweg naar de energiecentrales. Als we zo doorgaan liggen deze namelijk in de winter zelfs nog harder aan het infuus van steenkool en gas. Alle windmolens en pv op onze daken nu dekken maar 6,6 procent van de jaarlijkse energievraag!
Daarbij maken wij een grote denkfout als we praten over ‘energieneutraal’ op jaarbasis. Het in de zomer opgewekte teveel aan energie is namelijk niet (zonder meer) beschikbaar in de winter, als deze energie juist hard nodig is. De fossielvrije overbrugging van windstille, bewolkte winterweken wordt de grootste kostenpost van de energietransitie. En mensen in warmtelekkende gebouwen worden dan dubbel de dupe van seizoensgebonden energieprijsschommelingen.
Ik ben het dus maar deels eens met Kristinssons pleidooi om de Trias Energetica op zijn kop te stellen: de installaties goed op elkaar afstemmen en luchtdichtheid zijn van groot belang. En zijn aanpak is zeker zinvol voor woningen waarin schilrenovatie echt niet kan. Maar dat moeten absoluut uitzonderingen blijven. Focus van de grootschalige wijkaanpak moet dus de betaalbaarheid en leveringszekerheid van hernieuwbare energie in de winter zijn. En die begint met een drastische reductie van de huidige energiebehoefte.
Integraal werken heeft de toekomst
Kansen om de Nederlandse renovatieopgave klaar te spelen hebben liggen deels in de techniek, maar vooral in de processen. Integrale kwaliteit is hierin de sleutel want, gekoppeld aan prestatiegarantie op gebouwniveau, wordt goedkope lange-termijnfinanciering mogelijk. Integrale kwaliteit vertaalt energiereductie naar leefcomfort, gebruiksgemak en rust. En investering naar uitstraling, gebouwwaarde en betaalbaarheid. Integrale kwaliteit wordt betaalbaar met off-site productie van serie van één renovatieoplossingen en maatwerkende assemblageteams. Hiervoor moet de bouwsector loskomen van verzuilde disciplines en koker-denken.
Ik ben betrokken bij AZEB, een Europees project waarin we een methologie ontwikkelen voor betaalbare aanpak van energieneutraal bouwen met het oog op de totale levenscycluskosten. Een van de speerpunten is daarin de integratie van gebouw- en installaties in zeer energiezuinige gebouwen. De AZEB-methodologie geeft straks besluitvormers en professionals concrete handvaten om te bouwen met meer waarde voor minder geld. Daarbij gaat het er niet alleen om de juiste technische uitgangspunten en ontwerpprincipes voor het project te hanteren, maar ook over project- en procesoptimalisaties in de gehele levenscyclus. En: de eindgebruiker heeft de centrale rol. Kijk voor meer informatie over deze ontwikkelingen op www.azeb.eu of op www.dnaindebouw.nl
Verruim je kennis
Kennis van de installaties is niet meer voldoende in een energieneutraal gebouw, vertrouwde vuistregels en over-dimensioneren doen het niet meer. Een goede eerste stap voor een installateur die bij wil blijven is verruimen van kennis. Begrip ontwikkelen voor de energetische samenhangen in (bijna) energieneutrale gebouwen. Kennisinstituut KERN biedt een speciale cursus voor installateurs die meer willen leren hoe energieneutraal bouwen echt duurzaam, gezond én betaalbaar wordt. In deze driedaagse Praktijkcursus energieneutraal bouwen en renoveren, start 30 oktober 2018, kunnen installateurs relevante kennis opdoen voor een succesvolle uitvoering van energieneutrale projecten. Aan de hand van in de bouwpraktijk goed toepasbare wetenschappelijke kennis krijgt de deelnemer inzicht in de details en gevoel voor de samenhang van de disciplines die bij een betaalbaar energieneutraal passiefhuis een integraal geheel vormen. Ik ben zelf hierin ook docent. Meer informatie en aanmelden op www.stichtingkern.nl.
