De invoering van de TOjuli-berekening in 2021 heeft een onverwachte wending gegeven aan de energieprestatieberekeningen van nieuwbouwwoningen. Terwijl we in de zomer volop kunnen profiteren van hernieuwbare energie voor koeling, zorgt de huidige aanpak ervoor dat in de winter onnodig fossiele brandstoffen worden ingezet om het gebrek aan zoninstraling te compenseren. Dit dilemma wordt veroorzaakt door het standaard gebruik van zonwerend glas. Dit artikel bespreekt de impact van de NTA 8800-berekening op de manier hoe we omgaan met zonwerend glas. En geeft concrete oplossingen voor een optimale energiebalans in nieuwbouwwoningen.

Waarom gebruiken we altijd zonwerend glas?

Dat komt vooral door de berekeningen die we moeten maken om de woning te toetsen aan de energieprestatie, de BENG. Die is in 2015 een beetje krom in elkaar gezet. Het idee van de EU was om de woning zo maken dat de primaire energievraag dusdanig naar beneden gaat dat de opsomming van de investering en de exploitatie (Total Cost of Ownership) het laagst is. Die netto energievraag zou ongeveer op 25 kWh/m² per jaar uitkomen.. Dus bijna energieneutraal gebouw, oftewel BENG. Macro-economisch gezien is dit dus de goedkoopste oplossing voor iedereen.

Die netto warmtebehoefte werd toen een debacle. Een aantal bedrijven dat producten maakt voor natuurlijke ventilatie, voelde zich gediscrimineerd ten opzichte van de balansventilatie. De landsadvocaat gaf hun gelijk, omdat dit ook al in andere EU-landen was voorgevallen en met succes was aangevochten. Een idee om de netto warmtebehoefte zonder enige ventilatie te berekenen, werd omgezet naar het meest eenvoudige mechanische ventilatiesysteem C1, met een ventilatie debiet van 0,9 l/m²s zonder de gebruikelijke verlaging en de warmtebehoefte en koelbehoefte bij elkaar opgeteld. Theoretisch was er met het normale bouwsysteem in eerste instantie niets aan de hand. De eis voor de BENG 1 werd op 55 kWh/m² per jaar vastgezet.

Dilemma: zomerkoeling versus verwarming in de winter

Het werd anders toen op 1 januari 2021 TOjuli werd geïntroduceerd; een manier om oververhitting in nieuwbouwwoningen tegen te gaan. Dit is een getal geabstraheerd uit de koeltevraag in de maand juli van de warmtevraagberekening in de NTA 8800. Om zo geen extra berekeningen te hoeven maken voor de temperatuuroverschrijding, die ook in mei bij laagstaande zon kan plaatsvinden in plaats van in juli. Wat er nu gebeurt is dat de energievraag om actief te koelen – tien keer kleiner dan de warmtevraag – voorrang krijgt in de berekening. Daarbij komt dat door de BENG 1-eis in de meeste gevallen de ventilatie (systeem C1) maatgevend is en niet de isolatie of de luchtdichtheid. Dus eenvoudig zonwerend glas erin en we halen het weer! Dit levert in de winter nog meer donkere dagen op dan er al zijn. Daarnaast ben je de zoninstraling kwijt als het heel koud gaat worden, waardoor de warmtepomp juist dan harder moet werken.

Oplossingen: schaduw en ventilatie optimaliseren

Wat is dan wel de oplossing? Meer schaduw creëren op de oriëntatie. Op zuid is vaak een klein overstek van 40 cm boven het raam al voldoende. Op west is ook niet veel nodig omdat je ook graag de avondzon gedurende het hele jaar binnen wil krijgen. Aan de oost- en zuidoost werkt een pergola het beste omdat deze lage zon moeilijk is tegen te houden met een overstek. Toch is het lastig deze schaduw in de NTA 8800 goed in te vullen, omdat je pas van schaduw mag spreken als een 2 m hoog raam een 1 m overstek heeft. Wat wel goed werkt in de berekening is zomernachtventilatie: een luik naast de achterdeur met een inbraakwerend rooster zoals de Renson 431RC2. Dat kun je de hele nacht openzetten. Samen met een dakvenster met een hor zorgt dat de meeste tijd voor een mooi verkoelend huis.

Balansventilatie en natuurlijke koeling in de praktijk

Als ontwerper moet je in feite geen zonwerend glas gebruiken onder 48%. Tenzij meer dan 60% van de gevel uit glas bestaat. Het allermooiste is gebruikmaken van de vegetatie rondom het huis. Een boom geeft immers evenveel koeling als vier airco’s. Een nog betere oplossing voor een evenwichtige balans in de berekening is de BENG 1 terugbrengen naar waar deze voor bedoeld is: de netto warmtevraag. Uiteindelijk is er geen discriminatie meer; we weten nu dat balansventilatie met WTW de netto warmtevraag met 20 kWh/m² per jaar bespaart ten opzichte van systeem C4a (mechanische afzuiging met CO2-meting). De bedrijven die in 2015 alleen nog maar systeem C maakten, maken nu ook balansventilatieproducten.

Meer op het Lowtech festival

Geen zonwerend glas en gebruikmaken van balansventilatie geeft nog veel meer voordelen, bijvoorbeeld om netcongestie tegen te gaan. Het elektrisch vermogen van de warmtepomp hoeft niet meer het thermisch vermogen te zijn en een 1 fase aansluiting met 1200 W is vaak al voldoende voor de warmtepomp om de woning in de winter warm te houden. Immers in de winter als er strenge vorst is, is er ook vaak heel veel zon: passieve zonne-energie.

Op het Lowtech festival van DNA in de bouw op 27 maart 2025 vertel ik hier meer over tijdens mijn presentatie ‘Praktijkcases lowtech bouwen’.