Verduurzamen in de binnenstad. Hoe doe je dat? Bij een appartementencomplex in de Amsterdamse Jordaan is het gelukt. Maar makkelijk was het niet. Het pand nam afscheid van de gasgestookte cv-installatie en verwelkomde een installatie met lucht-water-warmtepompen en zonnecollectoren.
Het dak van het appartementencomplex aan de Lindengracht is verworden tot duurzame energiecentrale: 28 stuks Hone Surface Power daglichtcollectoren zijn geplaatst op een stevig aan de opstaande dakmuren verankerde frame van aluminium buizen.
Daartussen staan de twee buitenunits van de Samsung DVM S lucht-water-warmtepompen ijskoude lucht uit te blazen. “Het was een hele puzzel om zoveel mogelijk van het dakoppervlak te benutten”, zegt Douwe Duiveman van Duiveman Installatietechniek.
Wirwar op dak
“Overal zitten ontluchtingspijpjes, dakvensters en om het helemaal moeilijk te maken heeft Amsterdam het voorschrift dat de installatie vanaf de straat niet zichtbaar mag zijn en dat je dus een eind uit de dakrand moet blijven. Ja, mijn hersenen hebben hier hard voor moeten werken.”
Hij nam zowel de engineering als de installatie voor zijn rekening. “We hebben gekozen voor het systeem van Hone, omdat het niet alleen goed werkt bij zon, maar ook bij hoge bewolking. Er zijn genoeg dagen in december dat er 50 graden uit die panelen komt.”
Met als gevolg dat de warmtepompen het dan lekker rustig aan kunnen doen. Maar vooral als de dagen wat langer worden, zo vanaf februari, leveren de panelen een steeds grotere bijdrage.
Er was een klik
Duiveman Installatietechniek zit in Veeningen, in de buurt van Hoogeveen. Het ligt niet direct voor de hand dat een Drentse installateur een Amsterdams renovatieproject voor zijn rekening neemt. “We kwamen elkaar tegen bij een ‘energietour’ door Amsterdam in 2012. Er was een klik. Douwe had goede ideeën”, zegt Lucas Boswijk, verantwoordelijk voor beheer en onderhoud van de tien woningen in het appartementencomplex uit 1975.
Boswijk, die er zelf kwam wonen in 1988, heeft een technische achtergrond: hij studeerde hts bouwkunde en weg- en waterbouw en werkte lang op de bouwkundige afdeling van ABN Amro. En aangezien hij sinds 2011 niet meer in loondienst is, kreeg hij tijd om zich stevig vast te bijten in de verduurzaming van het pand aan de Lindengracht.
Stap voor stap
“We begonnen met ledverlichting. Daarna, in 2015, vervingen we het enkel glas door HR++-glas. En in 2013 vervingen we de oude A.O. Smith-ketel voor warm tapwater door een indirect gestookte Remeha boiler. Deze heeft twee branders van 30 kW. Bij die oude ketel moesten we twee keer per jaar de kalkaanslag laten verwijderen. Dat ding bonkte!”
In 2017 kwam de klapper: de twee oude (2007) gasgestookte Remeha cv-ketels gingen eruit en werden vervangen door het duurzame systeem van Samsung en Hone. Boswijk: “Er was ineens haast bij, wilden we gebruik kunnen maken van de subsidie van het Europese City-Zen-project.”
Flinke subsidie
Dat was een bedrag van bijna 50.000 euro, op een totale projectprijs van 170.000 euro. “En dan kwam er nog ruim 13.000 euro aan reguliere subsidie op de warmtepompen en de zonnecollectoren bovenop. Dat konden we niet laten schieten.”
Uiteindelijk lukte het Boswijk om 70.000 euro bij de bank te lenen en 30.000 euro uit eigen vermogen van de vve bij te leggen en zo het project gefinancierd te krijgen. “Zonder verhoging van de maandelijkse servicekosten. Dat is zeker een belangrijke reden geweest dat de vve vrij gemakkelijk instemde met het verduurzamingsvoorstel.”
Metamorfose van ketelhuis
En zo kon Duiveman aan de slag. Het ketelhuis, dat zich op de bovenste etage bevindt, onderging een grondige metamorfose. Op nog geen zeven vierkante meter staan nu drie buffervaten van 500 liter voor het warme cv-water (Duiveman: “Liever 1500 liter op 90 graden, dan 3000 liter op 50 graden”).
Daarvoor hangt een drietal Wilo-pompen voor de drie cv-groepen (voor, achter en beneden). Hoog tegen de achterwand is de oude Remeha cv-ketel opgehangen, die nu dienst doet als achtervang voor als één van de twee in cascade geschakelde warmtepompen van Samsung in storing valt.
Iets grotere expansievaten
Ook hoog in de ruimte: de expansievaten. “Je kan er daar minder makkelijk bij, dus hebben we de expansievaten wat overgedimensioneerd, dan gaan ze meestal langer mee en we hopen dus dat we daar de komende vijftien jaar niet naar hoeven te kijken.”
Achter in de hoek staat een grote witte vloeistoftank. Boswijk: “Die is voor als er overdruk staat op het zonnecollectorsysteem: kan de vloeistof daarin overlopen. Die tank heeft zijn waarde al bewezen. Toen afgelopen jaar de stroom eens uitviel, kon de vloeistof in de collectoren niet meer circuleren en dus zijn warmte niet kwijt. We zullen voor deze gevallen dus een elektrische backup moeten installeren in de vorm van een accu.”
Wandconvectoren
Zeer belangrijk onderdeel van de renovatie was de vervanging van het afgiftesysteem. Duiveman: “Alle radiatoren gingen er uit en zijn vervangen door Jaga Tempo wandconvectoren, de meeste in combinatie met dbe-ventilatoren. Daarna hebben we alles waterzijdig ingeregeld.”
Dit omdat je met lagetemperatuurverwarming heel andere volumestromen krijgt. Duiveman: “Waar je eerst 100 liter per uur nog had, heb je nu wel 175 liter nodig. Dit hebben we gedaan met Heimeier Eclipse hydrostatische radiatorafsluiters.
Volumestromen minimaal
“We willen de volumestromen minimaal houden. Zonder die afsluiters gaat er wel 400 liter doorheen: dan verlies je druk én gaat je retourtemperatuur omhoog. En we willen een ΔT van minimaal zes graden. Per appartement hebben we ook Evohome thermostaatknoppen van Honeywell toegepast. Ook weer om op volumestroom te besparen.”
Boswijk is redelijk tevreden over het comfort. “Soms is het in de slaapkamers aan de noordzijde wat koud en duurt het wat langer voordat het warm is. We zullen nog beter naar tocht van de schuiframen moeten kijken, want dat valt wel meer op dan voorheen.”
Groen gas
Hij maakt een armgebaar over de honderden monumentale grachtendaken van de Amsterdamse binnenstad. “Ik maak me geen illusies. Wat wij hier gedaan hebben, is niet voor alle panden weggelegd. Voor het verduurzamen van de volledige binnenstad zou ik eerder inzetten op de vergroening van het gasnet.”
Tekst: Tijdo van der Zee
